KSOW: Kierunki rozwoju mazowieckiej wsi

Problematyka obszarów wiejskich i rolnictwa zajmuje szczególne miejsce w dokumentach programowych województwa mazowieckiego. Wpływają na to względy zarówno przyrodnicze, społeczne, jak i ekonomiczne.

Mazowsze na mapie społeczno-gospodarczej Polski

Najbliższa dekada ma być kluczowa dla rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. Konieczne będzie przeprowadzenie niezbędnych reform związanych z polityką równoważenia finansów publicznych i zwiększania oszczędności, przy jednoczesnym wsparciu działań prorozwojowych. Środek ciężkości podejmowanych kroków musi zostać przesunięty. Z wysiłków skierowanych przede wszystkim na likwidowanie największych dysproporcji, na przykład zaległości infrastrukturalnych, na prace wspierające rozwój – oparte na innowacyjności, edukacji i ekspansji cyfrowej. Dla Mazowsza to olbrzymie wyzwanie. Województwo posiada status najzamożniejszego polskiego regionu. Społecznie-gospodarczo jest jednak bardzo zróżnicowane. Dodatkowo, obciążane druzgocącym „janosikowym”, podejmuje nierówną walkę z olbrzymimi dysproporcjami. Tu również zlokalizowany jest znaczący areał użytków rolnych w skali kraju. Z terenami wiejskimi związanych jest ponad 33 proc. mieszkańców regionu, a lokalne rolnictwo zajmuje silną pozycję zarówno na rynku krajowym, jak i w eksporcie. Z tych względów, a także w związku z istniejącymi zróżnicowaniami w rolnictwie, istotne wydaje się być określenie kierunków działań zmierzających do dynamizacji procesów rozwojowych na obszarach wiejskich.

Polityka spójności w przyszłym okresie programowania

Znaczenia funduszy unijnych dla wspierania przemian w Polsce nie da się przecenić. Dlatego należy dołożyć wszelkich starań, aby środki te wykorzystane zostały jak najlepiej. Zwłaszcza, że alokacja z ich tytułu na okres 2014-2020 będzie dla nas ostatnim tak dużym wsparciem z budżetu unijnego. Część środków trafi również na Mazowsze, ale zasada ich podziału będzie już inna niż dotychczas. Województwo mazowieckie przekroczyło 75-procentowy próg średniej zamożności regionów UE. Co to oznacza? Mówiąc najprościej – Mazowsze nie będzie już zaliczone do regionów słabiej rozwiniętych. Będą nas dotyczyły inne niż dla pozostałych piętnastu województw limity koncentracji, poziomy finansowania oraz wydatki kwalifikowane. Nie będziemy też wspierani w ramach obecnego celu „konwergencja”¹, a alokacja dla województwa będzie podzielona pomiędzy poziom regionalny i krajowy.

Mazowsze traktowane indywidualnie

Z powodu specjalnej sytuacji województwa wsparcie działań na jego rzecz odbywać się będzie w sposób unikalny w skali kraju. Z jednej strony czeka nas zarządzanie tzw. kopertą regionalną. Regionalny program operacyjny służyć ma dofinansowaniu działań charakterystycznych w kategorii regionów lepiej rozwiniętych (przejściowych). Z drugiej strony, uzupełniająco, województwo otrzyma wsparcie z poziomu krajowego – w ramach dedykowanych priorytetów w programach operacyjnych. Powinno to pozwolić Mazowszu na korzystanie z pomocy na tym samym poziomie i z tych samych programów, co reszta kraju.

Rolnictwo w świetle założeń Wspólnej Polityki Rolnej

Wspólna Polityka Rolna (WPR) odgrywa strategiczną rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego, zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich oraz równych warunków konkurencji na jednolitym rynku rolnym. Pomoc w ramach WPR oraz zasady jej alokacji po 2013 r. zdeterminują funkcjonowanie i wzrost konkurencyjności rolnictwa oraz poprawę warunków życia na wsi. Jakie są więc założenia? Przede wszystkim nastąpić ma dalszy wzrost znaczenia polityki rozwoju obszarów wiejskich w procesie przekształceń strukturalnych i modernizacyjnych, a inwestycjom powinny towarzyszyć nakłady na innowacyjne przedsięwzięcia w zakresie nowoczesnej infrastruktury szerokopasmowego dostępu do Internetu. Niezbędne jest także wzmocnienie prac przyczyniających się do rozwoju pozarolniczej działalności gospodarczej, wspierania inicjatyw lokalnych zmierzających do tworzenia nowych miejsc pracy oraz poprawy dostępu do informacji i usług publicznych. Z uwagi na duży udział małych, rodzinnych gospodarstw rolnych, pełniących istotną funkcję w mazowieckiej gospodarce rolnej, zauważono potrzebę wsparcia zarówno dochodów rolniczych, jak i procesu restrukturyzacji tych gospodarstw. Z punktu widzenia całego kraju planuje się aktywne włączenie sektora rolniczego w proces wytwarzania odnawialnych źródeł energii, ze szczególnym uwzględnieniem biomasy. Promowane mają być również działania zwiększające wytwarzanie energii, głównie z produktów ubocznych z rolnictwa oraz pozostałości rolno-spożywczych.

Płatności bezpośrednie dla rolników

Zgodnie z propozycją Komisji UE, od 2014 r. rolnicy europejscy będą mogli korzystać z płatności bezpośrednich obowiązkowych (dla wszystkich państw członkowskich) i dobrowolnych (uzależnionych od decyzji państw członkowskich). Do tych pierwszych należą:

system płatności podstawowych (około 43 proc. koperty krajowej płatności);
płatności proekologiczne (za praktyki rolne korzystnie wpływające na klimat i środowisko) – rolnik musi spełnić warunki dotyczące dywersyfikacji upraw, utrzymania trwałych użytków zielonych i wyłączenia gruntów z produkcji;
płatności dla młodych rolników (poniżej 40 lat), którzy rozpoczynają lub rozpoczęli działalność w ciągu 5 lat poprzedzających złożenie wniosku;
płatności dla drobnych producentów rolnych (małych gospodarstw).

Do środków tych mieliby prawo rolnicy czynni zawodowo, czyli tacy, których wysokość płatności bezpośrednich przekracza rocznie 5 proc. łącznej sumy przychodów z działalności nierolniczej. Strona polska postulowała także zrównanie płatności w całej Unii w oparciu o stawki powierzchniowe. W perspektywie finansowej 2014-2020 zdecydowano się jedynie na zmniejszenie zróżnicowania stawek opartych o historyczną intensywność produkcji. Wpłynie to na zmniejszenie dysproporcji w wysokości płatności.

PROW skuteczne narzędzie w ramach WPR

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich jest jednym z ważniejszych narzędzi wspierających rozwój gospodarczy oraz wzrost zatrudnienia na obszarach wiejskich. Środki pozyskiwane w jego ramach mają duży wpływ na poprawę warunków pracy na terenach rolniczych, konkurencyjności sektora rolno-spożywczego, przedsiębiorczości, a także ochronę środowiska i aktywizację społeczności lokalnych. Program współfinansowany jest przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej UE. Działania wdrażane przez Samorząd Województwa Mazowieckiego w ramach PROW 2007-2013 polegają na dążeniu do poprawy konkurencyjności sektora rolnego i leśnego (Oś 1), podnoszeniu jakości życia na obszarach wiejskich i różnicowaniu gospodarki wiejskiej (Oś 3) oraz wdrażaniu osi LEADER (funkcjonowanie LGD, projekty współpracy, małe projekty, odnowa i rozwój wsi). Podpisano dotychczas 2618 umów na kwotę blisko 1,4 mld zł oraz wydano 47 decyzji (dotyczących infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa) na kwotę przekraczającą 116 mln zł. W sumie wypłacono już blisko 668 mln zł.

Cele tematyczne w ramach RPO WM

Istotą planowania założeń Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2014-2020 było wskazanie efektywnych obszarów wsparcia. W ten sposób wyznaczono dziesięć istotnych celów tematycznych:

wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji;
zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych;
podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw sektora rolnego oraz sektora rybołówstwa;
wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach;
promowanie dostosowania do zmiany klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania nim;
ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystania zasobów;
promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszych infrastruktur sieciowych;
wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników;
wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem;
inwestycje w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie.

Uszczegółowienie każdego z celów bierze pod uwagę dobro całego regionu, w tym rozwój obszarów wiejskich i interesy mieszkańców terenów rolniczych. Zgodnie z nowymi regulacjami europejskiej polityki spójności nacisk kładziony jest na terytorialny wymiar polityk publicznych. Uwzględniane są nie tyle granice administracyjne, co podobne cechy społeczno-gospodarczo-przestrzenne. Dysproporcje rozwojowe województwa mazowieckiego stawiają przed polityką regionalną wyzwania polegające na wsparciu jego poszczególnych obszarów, tak by było ono adekwatne do specyficznych potrzeb i potencjałów subregionów.

Warto konsultować?

Projekt założeń RPO WM 2014-2020 podany został do ogólnej informacji zewnętrznym konsultacjom społecznym, w ramach których uwagi zgłosiło pięćdziesiąt instytucji. Konsultowanie dokumentów programowych stanowi istotną platformę wymiany doświadczeń oraz stwarza możliwość korzystania z wypracowanych już dobrych praktyk. Najważniejszym zadaniem samorządu województwa jest przecież mądre i spójne kształtowanie polityki wzmacniającej potencjał regionu, by stał się w pełni konkurencyjny na arenie międzynarodowej. Prace nad ostatecznym kształtem dokumentu wciąż trwają. Kolejne konsultacje planowane są jesienią br., a w grudniu projekt RPO WM 2014-2020 przedłożony zostanie radzie ministrów. Może warto zainteresować się proponowanymi zapisami, które obowiązywać będą nas wszystkich przez kolejnych kilka lat? Dotychczasowe efekty zachęcają do zaangażowania. Na realizację RPO na Mazowszu pierwotnie przeznaczono 1,83 mld euro ze środków unijnych. Po uzyskaniu dodatkowych funduszy z krajowej rezerwy wykonania i dostosowania technicznego, kwota ta wzrosła o 2 proc., przekraczając wartość 1,86 mld euro. Podpisano 1174 umowy z beneficjentami o ogólnej wartości ponad 8,69 mld zł, w tym 5,45 mld zł to wkład unijny. Beneficjenci zakończyli dotychczas realizację 499 projektów, w których dofinansowanie z funduszy unijnych wynosi 990 mln zł.

Partnerstwo miejsko-wiejskie

Budowa i promowanie partnerstwa miejsko-wiejskiego wynikają z krajowych dokumentów strategicznych i wpisują się w terytorialne podejście do rozwoju. Miasta postrzegane są jako motory wzrostu. Należy jednak pamiętać, że rozwijają się one dzięki zasobom i usługom dostarczanym także przez obszary wiejskie. Współpraca między miastem a wsią powinna prowadzić do bardziej efektywnego planowania przestrzennego, dostarczania podstawowych usług publicznych, organizacji transportu czy lepszego zarządzania zasobami naturalnymi. Trudno nie zauważyć wzajemnych zależności – metropolie potrzebują obszarów wiejskich, a te z kolei czerpią profity zarówno z oczekiwań, jak i oferty miast. Wspólne zarządzanie obszarem miejsko-wiejskim napotyka jednak problemy, również na Mazowszu. Jednym z nich jest nastawienie samorządów lokalnych na konkurencję zamiast na współpracę. Potrzebna jest zmiana sposobu myślenia i całościowe spojrzenie na konkretne problemy, wykraczające poza granice administracyjne. W partnerstwo należałoby włączyć także innych uczestników – przedsiębiorców, izby przemysłu czy inwestorów. Współpraca natomiast wymaga równości, niezależności, dobrowolnego uczestnictwa w partnerstwie oraz uwzględniania zróżnicowań administracyjnych i wspólnych korzyści. W opracowywanej „Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 r.” uwzględniono rozwiązania służące harmonijnemu rozwojowi sąsiadujących obszarów miejskich i wiejskich. W nowej perspektywie finansowej samorząd województwa popiera wykorzystanie takich instrumentów, jak ZIT (Zintegrowane Inwestycje Terytorialne) i RLKS/CLLD (Rozwój lokalny kierowany przez społeczność). Słuszne wydaje się również, zaproponowane przez OECD, zastosowanie rozróżnienia ze względu na wielkość głównego miasta, jak również poziom rozwoju obszarów wchodzących w skład partnerstwa. Jest o co walczyć, bo partnerstwo miejsko-wiejskie stanowi silny impuls do pobudzenia ukrytego, dotychczas niewykorzystywanego potencjału poszczególnych obszarów.

Współpraca przekłada się na wzajemne korzyści

Zmian, które zaszły na terenach wiejskich Mazowsza nie da się nie zauważyć. Wyremontowane szkoły, doposażone biblioteki, zinformatyzowane urzędy, zmodernizowane drogi, chodniki i bezpieczne ścieżki rowerowe, skanalizowane gminy, bogatsza oferta kulturalna – to tylko niektóre efekty naszej dotychczasowej pracy, jako wspólnoty samorządowej. Wiele udało się już osiągnąć. Nabraliśmy doświadczenia i wprawy w efektywnym wdrażaniu licznych procedur. Pamiętajmy jednak, że dynamizowanie rozwoju wymaga współodpowiedzialności, spójnej strategii i wizji oraz świadomości wspólnych celów.

¹ Europejska polityka spójności polega na realizacji trzech najważniejszych celów – podniesienia konkurencji regionów i zatrudnienia, europejskiej współpracy terytorialnej, a także konwergencji (rozwój infrastruktury oraz potencjału gospodarczego i ludzkiego najbiedniejszych regionów).

Autor: oprac. Iwona Dybowska, Wydział Komunikacji Zewnętrznej UMWM (22.05.2013)

Portale regionalne

Znajdź KSOW na:

Kierunki rozwoju mazowieckiej wsi