Sieci: okiem socjologa

Socjolog analizuje szanse dla decydentów politycznych i praktyków w kontekście aspiracji dotyczących rozwoju sieci współpracy w ramach WPR po 2020 r.

Dlaczego sieci stały się tak ważne jako ośrodki zaangażowania publicznego, zmian i innowacji?

Unijne sieci mają wiele celów. Podejścia oparte na partnerstwie (np. LEADER) zostały pierwotnie uznane za zdolne do rozwiązywania problemów wykraczających poza możliwości pojedynczego działacza/sektora działającego samodzielnie. Ponadto partnerstwa wielu działaczy zapewniają synergię różnych dziedzin wiedzy, zdolności, zasobów i perspektyw na potrzeby pojedynczego problemu, tworząc nowatorskie i wykonalne (innowacyjne) rozwiązania. Dzięki nowym formalnym sieciom tworzonym w państwach członkowskich i pomiędzy nimi w celu oddolnego dotarcia do różnych grup społecznych rozszerzają się możliwości dalszego uczestnictwa w takich innowacjach.

Sieci mają również charakterystyczny sposób działania: motywują, pobudzają i angażują działaczy lokalnych zamiast przyjmować podejście regulacyjne. W rozumieniu nauk społecznych strategie zaangażowania są preferowaną opcją, ponieważ podejścia regulacyjne nie przynoszą rezultatów w dziedzinie promowania rozwoju oraz innowacji. „Zarządzanie przez swobody jest znacznie bardziej efektywne niż zarządzanie przez represje… [Programy, które] pozwalają na zróżnicowanie i pluralizm w integracji społecznej są bardziej odporne i niezawodne”.⁽¹⁾ Aby jednak takie „zarządzanie przez swobody” było skuteczne, sieci muszą być postrzegane przez społeczności lokalne jako wiarygodne, atrakcyjne oraz inspirujące.

Jak podkreślano podczas wydarzenia ENRD networX⁽²⁾, sieci składają się z ludzi, a nie z instytucji. Zgodnie z tym poglądem nauki społeczne traktują interakcje społeczne jak elementy składowe sieci. 

Sieć:

• ma normy i wartości, na które wpływają nie tylko decydenci polityczni, ale także podmioty wdrażające/uczestnicy lokalni;
• ma symbole (języki, zachowania/działania), które są silnymi społecznymi nośnikami tożsamości sieci, jej funkcji itp.;
• jest dynamiczna (a więc może się zmieniać i rozwijać), czego warunkiem jest ewoluowanie/dostosowywanie się jej norm, wartości oraz symboli.

Wszystkie organizacje, w tym również sieci, mają określone cele i sposoby działania w każdej sytuacji dopóty, dopóki działacz (lub — co jest bardziej skuteczne — grupa działaczy) nie zacznie postępować (często celowo) inaczej. „Organizacje [z definicji] stanowią mobilizację stronniczości”.⁽³⁾

EWOLUUJĄCE I ROZWIJAJĄCE SIĘ SIECI

Podstawową zasadą ewolucji i rozwoju sieci (poprzez zmianę norm, wartości oraz symboli) — w taki sposób, aby pozwalała lepiej i bardziej elastycznie reagować na ogół działaczy lokalnych — jest refleksyjność. W naukach społecznych pod pojęciem refleksyjności kryje się sposób refleksji lub myślenia, „w którym spoglądamy na siebie i odnosimy się do samego siebie”⁽⁴⁾. Wspieranie odpowiedzialnych badań oraz innowacji (RRI)⁽⁵⁾ czyni z refleksyjności podstawowy czynnik sukcesu: „Einstein (…) odniósł sukces między innymi dlatego, że z uporem i bez ustanku zadawał pozornie banalne pytania. Niczym dziecko dociekał wciąż: «Dlaczego?» «Jak?» «Co?» zamiast przyjmować oczywiste odpowiedzi”.⁽⁶⁾

Systematyczne wykorzystywanie refleksyjności w kontekście organizacyjnym lub zespołowym wiąże się z okresową refleksją nad składem sieci i motywacją/charakterem jej działań. Należy zauważyć, że wszystkie grupy działaczy i zainteresowanych stron powinny być zachęcane do refleksji w taki sposób, by oceniały nie tylko swoją sieć lub sieci, ale również własną potencjalną rolę w nowych sieciach. Refleksyjność przyjęta na poziomie organizacyjnym promuje refleksyjność na poziomie indywidualnego działacza.

Promowanie refleksyjności jest możliwe dzięki szeregowi zasobów i narzędzi. Na przykład w ramach niedawnych projektów programu „Horyzont 2020”⁽⁷⁾ — AgriDemo, SKIN, CERERE i FAIRshare — opracowano proste narzędzie do promowania refleksyjności i wspierania podejścia opartego na zaangażowaniu wielu działaczy. Partnerzy projektu zaczynali od zadania sobie prostego pytania: „Dlaczego” ich zdaniem różne podmioty/zainteresowane strony miałyby zaangażować się w projekt?

Zadanie sobie tego prostego pytania ma na celu zapoczątkowanie refleksji w celu zwiększenia świadomości partnerów na temat perspektyw innych działaczy oraz podważenia ewentualnych założeń/uprzedzeń partnerów. Po wstępnym pytaniu „dlaczego?” zadawano następujące pytania refleksyjne:

• kto? (powinien faktycznie zostać zaangażowany);
• co? (powinno być celem);
• jak? (należy wspierać uczestnictwo);
• kiedy? (nadarzą się najkorzystniejsze okazje dla wszystkich zainteresowanych stron).

Innym przykładem narzędzia zwiększającego refleksyjność jest mapowanie istniejącej (oraz przyszłej, będącej rezultatem ewolucji) sieci. Korzystając z narzędzi takich jak analiza sieciowa, przywódcy i członkowie sieci mogą faktycznie określić, kto angażuje się w sieć, jakie są mocne/słabe strony oraz rodzaje relacji w obrębie sieci, a także kto nie uczestniczy w jej życiu. Zapewnia to poparte dowodami podejście do ustalania kręgu osób stanowiących trzon sieci, co jest cennym narzędziem wspierającym refleksyjność.

Dr Áine Macken‑Walsh
Socjolog, Teagasc — organ ds. rozwoju rolnictwa i żywności, Irlandia
e-mail Aine.MackenWalsh@teagasc.ie

(1) Clegg, S. (2014) Circuits of power/knowledge. Journal of Political Power 7:3, str. 383–392. Podsumowanie — patrz Haugaard, M. (2011) Rethinking Power. Social Science Research Network (SSRN) http://ssrn.com/abstract=1913739

(2) https://enrd.ec.europa.eu/sites/enrd/files/networx_leader_highlights.pdf

(3) Schattschneider, E. E. (1960) The Semisovereign People: a Realist’s View of Democracy in America.

(4) Hardy et al. (2001) „Reflexivity in social studies: a study of the production of the research subject”. Human Relations, 54, str. 3–32, https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0018726701545001

(5) https://ec.europa.eu/programmes/horizon2020/en/h2020-section/responsible-research-innovation

(6) Bolton, G. i Delderfield, R. (2018) Reflective Practice Writing and Professional Development, Sage, https://us.sagepub.com/sites/default/files/upm-binaries/90765_Ch1_Reflective_Practice_an_Introduction.pdf

(7) https://agridemo-h2020.eu/docs/D1.8_Protocol_Multiactor_approach.pdf

źródło: Rural Connections - europejski magazyn na temat rozwoju obszarów wiejskich