Wspólne osiąganie wyższego poziomu

Projekt LIFE wykorzystuje przełomowe partnerstwo w celu przywracania przyrody na dawnych terenach rolniczych.

Park Narodowy Drents-Friese Wold, położony na styku holenderskich prowincji Fryzja i Drenthe, obejmuje ok. 6100 hektarów zróżnicowanego krajobrazu, w tym wędrujących wydm, wrzosowisk, ubogich w składniki odżywcze łąk oraz lasów z dziesiątkami torfowisk. Obszar ten należy do europejskiej sieci Natura.

W samym sercu parku, na obszarze prawie 450 hektarów, rozciąga się dawna miejscowość rolnicza Oude Willem, która obecnie jest przywracana na łono natury w ramach wielostronnego partnerstwa. Wraz z grupą europejskich ekspertów i praktyków w dziedzinie odnowy ekologicznej przybyłam na miejsce w słoneczny, rześki jesienny poranek, aby na własne oczy zobaczyć trudy i sukcesy dotychczasowego projektu.

„Odejście od intensywnego rolnictwa na rzecz przyrody zmienia codzienne życie członków tej społeczności”, mówi Willem Urlings, były lokalny polityk i niezależny przewodniczący komisji (Bestuurscommissie Oude Willem), który nadzoruje dwa prowadzone na tym obszarze projekty LIFE. „Po dziesięcioleciach intensyfikacji rolnictwa i związanej z tym utraty gatunków oraz otwartych siedlisk musimy teraz znaleźć równowagę pomiędzy bliźniaczymi potrzebami natury i produkcji żywności”. Dwaj rolnicy, którzy uczestniczą w projekcie, zgodnie przytakują tym słowom.

W wyniku stosowania nawozów intensywnie uprawiane grunty, takie jak Oude Willem, często mają wysoką zawartość składników odżywczych. Najbardziej problematycznym z nich jest fosfor, a obniżenie jego poziomu stanowi jeden z warunków stworzenia środowiska, w którym mogą rozwinąć się rdzenne gatunki roślin oraz zwierząt. Kolejnym problemem jest poziom wód — ilość wody potrzebnej rolnikowi do uprawy roślin jest inna niż ilość wody potrzebnej przyrodzie do rozkwitu.

Liczący ponad 200 hektarów intensywnie uprawianej ziemi obszar Oude Willem stał się poligonem doświadczalnym dla techniki o nazwie „P-mining” (lub fitoekstrakcja) stosowanej w ramach projektu LIFE „Podnoszenie poziomu”.

Metoda „P-mining” polega na stymulowaniu wzrostu poprzez nawożenie trawy potasem i azotem, bardzo częste koszenie (trzy razy w roku) i usuwanie ściętego materiału (do wykorzystania jako siano) w celu obniżenia poziomu fosforanów w glebie. Siano jest wykorzystywane przez rolników do karmienia bydła w okresie zimowym.

Fosforany mogą zostać usunięte szybciej metodą wydobywczą, ale fitoekstrakcja jest mniej inwazyjna. Wykorzystanie tej techniki zazwyczaj wiąże się z partnerstwem z rolnikami.

Pola dzierżawione na terenie Oude Willem to głównie trawa z koniczyną (rośliny te były najbardziej popularne, w szczególności wśród rolników ekologicznych) oraz użytki zielone przeznaczone do produkcji. W ramach umów zawieranych z gospodarstwami rolnymi najemcy określają sposób prowadzenia fitoekstrakcji. Na podstawie wyników analizy gleb zespół projektowy udziela rolnikom wskazówek dotyczących poziomu nawożenia (azotem i potasem) poszczególnych pól.

Anja de Vries z Fryzji — partner projektu — wyjaśnia: „Nasz cel był dwojaki: opracowanie praktycznej metody usuwania fosforanów przy zaangażowaniu rolników oraz szerzenie wiedzy o metodzie P-mining i dzielenie się nią z organizacjami zarządzającymi środowiskiem, rolnikami oraz innymi zainteresowanymi stronami”.

Wiele obszarów należących do sieci Natura 2000 obejmuje grunty rolne. Działania na rzecz rekultywacji tych terenów mogą pomóc w odtworzeniu gatunków i siedlisk objętych ochroną. „Za piętnaście lat obszar Oude Willem będzie należeć do przyrody”, mówi Hans Dekker, ekolog z administracji prowincji Drenthe. Jednak zgodnie z szacunkami projektu obniżenie zawartości fosforanów do poziomu niezbędnego dla powstania łąki wielokwiatowej może potrwać nawet 44 lata.

Wśród partnerów projektu są lokalne gminy wraz z organizacją ochrony przyrody Natuurmonumenten oraz państwową dyrekcją gospodarki leśnej Staatsbosbeheer — obie instytucje rozpoczęły wykupywanie działek na tym obszarze już w latach 60.

Innym kluczowym partnerem jest lokalny zarząd wodny (Waterschap Drents Overijsselse Delta). Można powiedzieć, że „siłą sprawczą tego projektu nie była różnorodność biologiczna, ale gospodarka wodna”, wyjaśnia profesor Rudy van Diggelen (Uniwersytet w Antwerpii). Powodzie pod koniec lat dziewięćdziesiątych wymusiły obranie nowego podejścia do gospodarki wodnej — napełniania kanałów i umożliwiania wodzie wsiąkania w grunt oraz tworzenia strumyków, co znacznie spowolniło przepływ wody.

Tego rodzaju rozwiązania oparte na naturze prawdopodobnie odegrają ważną rolę podczas Dekady przywracania ekosystemów ONZ w latach 2021–2030. A wraz z ambicjami Komisji Europejskiej dotyczącymi Zielonego Nowego Ładu pojawiają się sygnały, że odnowa ekologiczna zaczyna nabierać coraz większego znaczenia politycznego.

Projekt w Oude Willem jest przykładem przynajmniej trzech spośród dziewięciu nowych celów priorytetowych zaproponowanych dla nowej WPR: działania w kwestii zmian klimatu, dbałości o środowisko oraz ochrony krajobrazów i różnorodności biologicznej. Jednak praca wykonana przez to partnerstwo ma dla lokalnej społeczności znacznie głębsze znaczenie: „LIFE zbliża ludzi do siebie”, podsumowuje Rikus Jager, burmistrz lokalnej gminy Westerveld.

Clare Taylor
Koordynator ds. komunikacji, NEEMO EEIG⁽¹⁾
e-mail clare.taylor@neemo.eu

⁽¹⁾ NEEMo to konsorcjum organizacji odpowiedzialnych za monitorowanie projektów LIFE (dotacje na działania LIFE) oraz organizacji pozarządowych, które otrzymują finansowanie z programu LIFE (dotacje operacyjne LIFE): https://www.neemo.eu

DODATKOWE INFORMACJE

https://www.nationaalpark-drents-friese-wold.nl/life-n2000/
https://www.neemo.eu/about-neemo/
https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_pl

źródło: Rural Connections - europejski magazyn na temat rozwoju obszarów wiejskich