Społeczeństwa spoza metropolii

W ramach przeprowadzonego w terenie projektu badawczego, który objął cztery państwa Europy, analizowano przyczyny populizmu oraz rolę społeczeństwa obywatelskiego w przeciwdziałaniu tendencji populistycznej, w szczególności na obszarach wiejskich.

Populizm jest zjawiskiem bardzo złożonym i wieloaspektowym, przejawiającym się na poziomie globalnym, europejskim, krajowym oraz regionalnym. Między ekspertami w dziedzinie nauk politycznych i ogółem społeczeństwa toczą się zaciekłe spory dotyczące podłoża i skutków tego fenomenu oraz jego wspólnych cech i specyfiki, a ponadto prowadzone są debaty nad niezbędnym podejściem do przyczyn źródłowych i negatywnych konsekwencji.

Grupa Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego ds. różnorodności w Europie zleciła niedawno Europejskiemu Biuru Działań Obywatelskich przeprowadzenie badań terenowych na obszarach wiejskich czterech państw UE (Austria, Francja, Włochy i Polska). Kluczowe pytania, które rozważano w ramach tych badań, brzmiały: jakie są czynniki wzrostu populizmu i jaką rolę mogą odegrać organizacje społeczeństwa obywatelskiego w przeciwdziałaniu populizmowi?

Krótka odpowiedź na pierwsze z nich brzmi: żaden pojedynczy czynnik sam w sobie nie powoduje populizmu — jest on rezultatem wielu wzajemnie się wspierających i wzmacniających czynników.

Przykładowo dla osób o średnich dochodach strach przed obniżeniem statusu jest najsilniejszym czynnikiem wywołującym populistyczne tendencje, podczas gdy w przypadku ludzi o niższych dochodach kluczowe znaczenie ma bardziej bezpośrednia obawa utraty pracy i dochodu.

W podobny sposób niechęć do migracji może być spowodowana czynnikami kulturowymi, ale także strachem przed utratą zatrudnienia lub wzrostem konkurencji na rynku pracy.

„Lęki” i „obawy” były często wymieniane przez ankietowanych aktywistów organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz ekspertów nauk politycznych, ponieważ główna taktyka populistów polega na manipulowaniu powszechnymi lękami. Na przykład „lęk kulturowy” wyjaśnia, dlaczego wspomniane siły polityczne zyskują popularność w krajach, których sytuacja gospodarcza jest w rzeczywistości całkiem dobra.

Różnice geograficzne mają znaczenie. Postawy obywateli wobec UE, migracji oraz tendencji autorytarnych różnią się w poszczególnych krajach, ale także w obrębie różnych regionów jednego kraju. W niektórych przypadkach pojawił się wyraźny podział na obszary miejskie i wiejskie.

Na przykład we Francji peryferyjne obszary wiejskie czują się coraz bardziej oddalone od miejsc, w których podejmowane są ważne decyzje, jak również od dużych usług publicznych czy prywatnych. W ten sposób powstaje „koktajl niechęci”, który skutecznie napędza populistyczną retorykę.

W Austrii badania wykazały, że załamanie się struktur debaty nad kwestiami społecznymi i więziami społecznymi w społecznościach lokalnych, w połączeniu z bierną postawą tradycyjnych partii politycznych względem obszarów wiejskich, wywołuje wśród obywateli poczucie porzucenia oraz rozłąki. Sytuację tę wykorzystują populiści. Odbudowa sfery publicznej i przestrzeni obywatelskiej jest jednym ze sposobów ograniczania możliwości wzrostu populizmu.

W tym miejscu dochodzimy do odpowiedzi na drugie pytanie, czyli roli organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogą odegrać ważną rolę w uświadamianiu ludzi na temat zjawiska populizmu w ich regionach, jak również w opracowywaniu skutecznych strategii dotyczących jego korzeni i przejawów. Mogą udzielać głosu i wsparcia tym, którzy są niedostatecznie reprezentowani lub znajdują się w gorszej sytuacji, a także nakierowywać rozwój sfery publicznej na debatę na poziomie lokalnym. Ponadto mogą skutecznie promować wartości europejskie.

Niektóre z ankietowanych organizacji społeczeństwa obywatelskiego podkreślały trudności w zakładaniu i prowadzeniu działalności na obszarach wiejskich, co jeszcze bardziej przyczynia się do dystansowania mieszkańców wsi. Było to szczególnie wyraźne w przypadku Polski, gdzie organizacje społeczeństwa obywatelskiego na obszarach wiejskich oferują bardzo ograniczone możliwości zatrudnienia oraz znacznie niższy poziom dochodów w porównaniu z organizacjami w ośrodkach miejskich. Dlatego też jedną z kluczowych rekomendacji płynących z badania jest zwiększenie inwestycji w organizacje społeczeństwa obywatelskiego na obszarach wiejskich, aby skuteczniej wspierać zasoby ludzkie, umiejętności komunikacyjne i bazę wiedzy.

Kolejnym zaleceniem jest opracowanie lepszych struktur deliberacji obywatelskiej i bardziej bezpośrednich mechanizmów demokracji. Powinny one być oparte na rzeczowej debacie z jasno sformułowanymi pytaniami i rezultatami, uświadomionej opinii publicznej oraz konsekwentnie pielęgnowanej kulturze demokracji bezpośredniej. Jest to szczególnie ważne dla rozwoju zjawiska, które jeden z ekspertów nazwał „demokracją bliskości”, czyli mechanizmów demokracji bezpośredniej na szczeblu lokalnym opartych na bliskości między władzami a ludźmi.

Badanie zaleca również poprawę komunikacji ze strony UE, w szczególności na obszarach wiejskich, w celu lepszego informowania obywateli w kwestii osiągnięć Unii oraz oferowanego przez nią finansowania. Istnieje potrzeba załatania postrzeganej luki między centrum a obszarami peryferyjnymi — będącej jednym z kluczowych argumentów podnoszonych przez populistów — a tym samym złagodzenia negatywnych nastrojów w stosunku do UE.

Assya Kavrakova
ECAS — Europejskie Biuro Działań Obywatelskich
e-mail: assya.kavrakova@ecas.orgassya.kavrakova@ecas.org

DODATKOWE INFORMACJE:

https://www.eesc.europa.eu/pl/our-work/publications-other-work/publications/societies-outside-metropolises-role-civil-society-organisations-facing-populism-study

źródło: Rural Connections - europejski magazyn na temat rozwoju obszarów wiejskich